Şerif Mardin, Mardinizadeler olarak bilinen köklü bir ulema ailesinin üyesi olarak 1927 yılında İstanbul’da dünyaya gelir.

Galatasaray Lisesinde başladığı orta öğrenimini ABD'de tamamlar. Stanford Üniversitesi Siyasal Bilimler Bölümü’nden mezun olduktan (1948) sonra yüksek lisans eğitimini John Hopkins Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamlar (1950).

1954’te çıkmaya başlayan Forum dergisinde yazmaya başlar. Aynı yıl AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başlar. 1956’da bu görevinden istifa eder.

1956-1958 arasında Demokrat Parti’den ayrılan bir grup siyasetçinin kurduğu Hürriyet Partisi’nin genel sekreterliği görevini yürütür. 1957 seçimleri’nde Eskişehir’den milletvekili adayı olur ama seçilemez.

1958’de “The Young Ottoman Movement: A Study in the Evolution of Turkish Political Thought in the Nineteenth Century” başlıklı çalışmasıyla Stanford Üniversitesi’nden doktor unvanını kazanır.

Harvard Üniversitesi ve Princeton Üniversitesi’nde yaptığı doktora-sonrası çalışmalarıyla tezini gözden geçirir ve genişleterek 1962 yılında The Genesis of The Young Ottoman Thought (Princeton: Princeton University Press) adıyla yayımlar.

“Tanzimat’ın sonlarına doğru, 1867-1878 yılları arasında şöhret kazanan bir grup Türk aydınının, yani Yeni Osmanlıların, siyasi fikirlerine girmeye başlayan akımları belirlemeye” çalışan eser, hayli geç bir tarihte, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu adıyla Türkçeye tercüme edilir.

1961’de Türkiye’ye dönerek AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaya başlar. Forum’da yazmaya devam eden Mardin bu dönemde bir diğer önemli incelemesini yayımlar: Türkiye’de İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918).

1964’te, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu’nun kendisinde ‘yarattığı bir eksiklik duygusunu kapatma’ isteğinin bir ürünü olarak Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, 1895-1905 başlıklı çalışmasını yayımlar.

Doçentlik Tezi olarak hazırladığı bu çalışmada bir ‘düşünce sosyolojisi’ yapmaya teşebbüs eder ve Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki aydın hareketlerinin kapsamlı bir incelemesini sunar. Ancak eser, Yeni Osmanlılar’ın yarattığı etkiye ulaşamaz.

1964’te doçent, 1969’da ise profesör olur. Türk Sosyal Bilimler Derneği'nin kuruluşuna öncülük eder ve 1967-1970 arasında derneğin başkanlığını yapar.

İlgileri, kaynakları, kavramları ve analizleriyle 60’lı yıllar Türkiye’sinde sosyal ve siyasal bilimlerde ve özellikle de Mülkiye’deki hâkim anlayışlara mesafeli bir yaklaşım sergiler.

Akademik çalışmalarının başlangıcındaki ilgilerini Osmanlı iktisadi düşüncesinin gelişimi, Türkiye’de modern kurumların doğuşu, sosyal tabakalaşma, Osmanlı toplumsal yapısındaki değişimler gibi konularla zenginleştirir.

1969’da yayımladığı "Din ve İdeoloji: Türkiye’de Halk Katındaki Dinsel İnançların Siyasal Eylemi Etkilendirmesine İlişkin Bir Kavramsallaştırma Modeli" Türk Sosyal Bilimler Derneği’nin gerçekleştirdiği İzmir konulu projenin bir parçasıdır.

“Tarih bilgileriyle modern ‘davranış’ bilimlerinin -ve bilhassa sosyoloji, psikoloji, sosyal antropolojinin metodlarının- ne şekilde birleştirilebileceklerini gösterme” amacı taşıyan çalışmada Mardin;+

+"ön model kurmaya çalışırken Lévi-Strauss’un yapı ile fikir arasındaki ilişkileri anlatan tetkiklerinden”, “yapısal unsurları ortaya çıkarma çabasında ise en çok Max Weber’in metodolojisinden” yararlanır.

Sonraki yıllarda Osmanlı-Türk tarihinde dini kurum, fikir ve temalar üzerinde durmaya, dinin toplumsal ve siyasal hayatta işgal ettiği yeri anlamaya yönelik çalışmalar yapmaya devam eder.

Religion as Ideology (1969), “Ideology and Religion in the Turkish Revolution” (IJMES, 1971) bu incelemelerinden bazılarıdır.

1971’de kurulan Boğaziçi Üniversitesi’nde İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde kurucu dekan olarak göreve başlar (1973).

1973’te “Center Periphery Relation: a Key to Turkish Politics?” başlıklı -Türk siyasetindeki yönelimleri açıklamak için sık sık başvurulan- meşhur makalesini yayımlar.

Türkçeye ancak 1985’te “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Çevre-Merkez İlişkileri” tercüme edilen makalesinde Mardin +

+19. yüzyıldan günümüze Türkiye’deki siyasete damgasını vurmuş bir ikilik olarak devlet ile halk arasındaki kopukluğu Edward Shils’in çok bilinen kavramsallaştırmasından hareketle inceler.

1976’da yayımladığı İdeoloji kitabında Mardin, “düşünce süreçlerimizde bizi ‘objektiflik’ten uzağa iten sayısız unsurun bulunduğunu göstermek” ve “bunların bir envanterini çıkarmak’ çabasındadır.

“Düşünce sosyolojisi”nde gerçekleşen çalışmaların üzerine kurulduğunu belirttiği eserinde Mardin, bilgi sosyolojisi, Marksist toplum kuramı, sosyal antropoloji, analitik felsefe ve fenomenoloji gibi alanların zengin malzemesinden yararlanır.

1987’de bir diğer önemli makalesi “Türk Toplumunu İnceleme Aracı Olarak ‘Sivil Toplum’” yayımlanır. Merkez-çevre analizi gibi sivil toplum kavramını merkeze alan değerlendirmelerinde Mardin, o yıllardaki Türk siyasetinde yaşanan gelişmelere ve tartışmalara+

+farklı bir perspektiften yaklaşma çabasında olur. Gerek bu çalışmalarında ve gerekse de İdeoloji’deki Osmanlı toplumunun gelişimine dair tartışmalarında Avrupamerkezci tarih anlayışının belirgin etkisinde bir Osmanlı-Avrupa mukayesesiyle karşılaşılır.

Türkiye’de din kurumu ve dini hareketler üzerine çalışmalarını sürdüren Mardin 1982’de “Bediüzzaman Said Nursi (1870-1960): The Shaping of a Vocation” başlıklı makalesini; 1989’da Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bediuzzaman Said Nursi kitabını yayımlar

1980’lerde büyük beklenti doğuran ve yayınlandığında da hararetli tartışmaların konusu olan eser, 1992’de Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim başlığıyla Türkçede yayımlanır. Ancak eserin beklentilere denk bir ilgiyi gördüğünü söylemek zordur.

1994’de Cem Boyner liderliğinde kurulan liberal eğilimli Yeni Demokrasi Hareketi’nin kurucuları arasında yer alır. Ancak hareket 1995’teki genel seçimlerde hezimete uğrar ve kısa süre içinde dağılır.

1960’lardan itibaren farklı zaman dilimlerinde Harvard, Princeton, Columbia ve UCLA gibi dünyanın önde gelen üniversitelerinde misafir araştırmacı ve profesör olarak bulunur.

Boğaziçi Üniversitesi’nin ardından, Washington'daki American University'de Islamic Studies and Middle East Studies’in başına geçer.

1999’da buradaki görevinden ayrılan Mardin İstanbul’a döner ve Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nde dersler vermeye başlar. Sonrasında ise akademik çalışmalarını İstanbul Şehir Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi olarak sürdürür.

Şerif Mardin, kitap ve makalelerinin yanı sıra, çeşitli röportajlarıyla gündeme gelir. “Mahalle baskısı” kavramını kendisinden dinlemek için:

Bir dönem televizyon programlarında da yer alır. “Gerçek Orada Bir Yerde” programında Gündüz Vassaf ve Murat Belge ile birlikte modernleşmeden din ve siyasete, kültürel çeşitlilikten ütopyaya+

sosyal bilimlerin kavram ve meseleleri üzerine entelektüel düzeyi zengin sohbetler yürütürler. Program kayıtları için:

Şerif Mardin üzerine Prof. Dr. İsmail Coşkun ile gerçekleştirilen söyleşi (Umran Dergisi, Kasım 2017, Sayı:279, Sayfa:56-65) için: http://umrandergisi.com.tr/u/umran/pdf/279-1509543157.pdf

Şerif Mardin’in çalışmaları hakkında bir derleme için bkz. Taşkın Takış (ed.), Şerif Mardin Okumaları, Ankara: Doğu-Batı Yay., 2008.

Mardin’in “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Çevre-Merkez İlişkileri” başlıklı analizine dair dikkate değer incelemelerden oluşan bir derleme için bkz. “Hangi Merkez, Hangi Çevre?”, Toplum ve Bilim, 2006, sy. 105.

Şerif Mardin’le yapılan iki kapsamlı röportaj için bkz. (1) “Şerif Mardin ile Din ve Devlet Sosyolojisi Üstüne Söyleşi”, Dün ve Bugün Felsefe, 1985, sy. 1. (2) “Şerif Mardin ile ‘Türk Siyaset Düşüncesi’ Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2004, c. 2, sy. 3.

Şerif Mardin’in çalışmalarında sergilediği teorik zenginliğin derli toplu bir değerlendirmesi için bkz. Alim Arlı, “Türkiye’de Sosyolojinin Eleştirel Kapasitesi: Şerif Mardin Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Sosyoloji Tarihi Özel Sayısı, 2008, c. 6, sy. 11.

Prof. Dr. Kurtuluş Kayalı'nın “Türk Düşünce Hayatından Portreler” söyleşilerinde Şerif Mardin’i ele aldığı bölüm için:

7 Eylül 2017’de vefat eden Prof. Dr. Şerif Mardin’i saygıyla anıyoruz.

Şerif MARDİN paylaşımını arkadaşımız Salih ÜNÜVAR hazırladı.

Çok teşekkür ederiz.